- Bütün ürəklərin ancaq Allah`ın idarəsində olduğunu,
- Allah`ın hər şeyi əhatə etdiyini,
- Qədəri (taleyi) təyin etdiyini,
- Hər şeyə gücü yetən və dilədiyini edən olduğunu,
- Hər şeydən xəbərdar olduğunu və hər şeyi eşidib gördüyünü,
- Hər şeyin üzərində qoruyucu olduğunu,
- Qeybi bildiyini,
- Heç bir şeyə ehtiyacı olmadığını və bütün nöqsanlardan uzaq olduğunu,
- Doğmamış və doğulmamış olduğunu,
- Yanılmayan və unutmayan olduğunu,
- Mülkün yeganə sahibi olduğunu,
- Hər şeyin tək varisi olduğunu,
- Daim diri olduğunu,
- İzzət və şərəfin tək sahibi olduğunu,
- Daim üstün və qalib olduğunu,
- Ən gözəl adların sahibi olduğunu,
- Hökm və hikmət sahibi olduğunu,
- Qullarına şah damarlarından daha yaxın olduğunu,
- Ürəklərindən keçirdikləri ən kiçik şeyi də bildiyini,
- Gizlinin gizlisini bildiyini,
- Sonsuz ədalətli olduğunu,
- Mərhəmətlilərin ən mərhəmətlisi olduğunu,
- Qullarına qarşı çox bağışlayıcı olduğunu,
- Qullarını çox sevən olduğunu,
- Tövbələri qəbul edən olduğunu,
- Səmimi duaya cavab verən olduğunu,
- Yaxşılığın və şükürün əvəzini artıqlaması ilə verən olduğunu,
- İnsana hər şeyi öyrədən olduğunu,
- Xəbərdar edib qorxudan olduğunu,
- Ölüləri dirildən və hesab gününü yaradan olduğunu,
- Dininə kömək edənlərə dünyada və axirətdə kömək edən olduğunu,
- Vədinin haqq olduğunu,
- İnkarçılar üçün cəhənnəmi və möminlər üçün də cənnəti yaradan olduğunu bilən bir Allah inancına malikdir.
Nə cür Allah qorxusuna malİkdİr?
- Yalnız Allah`dan qorxar və yalnız Ondan çəkinər
- Allah`dan başqa heç bir şeydən qorxmaz.
- Allah`dan gücü yetdiyi qədər çox qorxar.
- İmanı və Allah qorxusunu ürəyə yerləşdirənin Allah olduğunu bilər.
- Bu qorxunu yalnız çətinlik və çarəsizlik anlarında deyil, hər an yaşayar.
- Allah`ın qəlblərdə olanı və gizlinin gizlisini bilən olduğunu unutmaz.
- Kimsənin görmədiyi yerdə də Allah`ın görən olduğunu hər an xatırlayar.
- Hesab verəcəyini bilərək hərəkət edər.
- Haram və halallara diqqət edər.
- Etdiyi hər şeyin əsası bu qorxu üzərinə quruludur.
- Edilən hər işdə Allah`a yönələr.
- Tək cəzalandıranın Allah olduğunu bilər.
- Allah`ın mövqeyindən, təhdidindən və cəhənnəm əzabından qorxar.
- Daha əvvəl gəlib-keçənlərə Allah`ın verdiyi əzabları unutmaz.
- Hörmət dolu, içi titrəyən və şiddətli bir Allah qorxusuna malikdir.
Necə bİr İmana malİkdİr?
- Allah qorxusuna və Allah sevgisinə əsaslanan.
- Yalnız Allah`a ibadət etdirən.
- Allah`ı hər şeydən üstün tutmağı təmin edən.
- Allah`dan başqa ilah axtarmayan.
- Allah`a heç bir şeyi ortaq qoşmayan.
- Hər şeyin Allah`dan olduğunu bilən.
- Allah`ın həmişə onun yanında olub etdiklərini gördüyünü bilən.
- Həyatının hər anında Allah`ın razılığını qazanmağı hədəf alan.
- Bütün həyatı Allah üçün yaşamağı gərəkdirən.
- Allah`ın sərhədlərini qorumağı təmin edən.
- Allah`ın qarşısında acizliyini çox yaxşı bilməyi təmin edən.
- Allah`ın ayələrinə qəlbən boyun əyməyi təmin edən.
- Yalnız Allah`a güvənməyi təmin edən.
- Köməyin ancaq Allah`dan olduğunu qavramağı təmin edən.
- Daim Allah`ı xatırlamağı təmin edən.
- Qurana bağlı olmağı təmin edən.
- Allah`a əsla nankorluq etdirməyən.
- Qiyamət gününə qəti bilgi ilə iman etdirən.
- Axirətin varlığına qəti olaraq inandıran.
- Dünya həyatına aldanmağa mane olan.
- Gələcək narahatlığını ortadan qaldıran.
- Hər işdə bir xeyir olduğunu hər an hiss etdirən.
- Hər işdə Allah`a yönəlməyi təmin edən.
- Sahib olunan bütün xüsusiyyətlərin Allah`dan olduğunu unutdurmayan.
- Allah`a, hökmlərinə və elçilərinə könüldən itaəti təmin edən.
- Şeytanın təsirinə izn verməyən.
- Hər an vicdanın səsi ilə hərəkət etməyi təmin edən.
- Yalnız Allah`a yönəlmiş bir ruh halı verən.
- Yalnız Allah`ı və inananları dost etməyi təmin edən.
- Allah`a yaxınlaşmaq üçün ciddi səy göstərən.
- Allah`a hər an şükür edici olmağı təmin edən.
- Gizli və açıq zəkat verməyi unutdurmayan.
- Hər çətinliyə səbir edəcək və qətiyyən qorxmayacaq bir qətiyyət verən.
- Üstün əxlaq qazandıran.
- Göstərilən mömin əlamətlərində qətiyyət təmin edən.
- Təqvada yarışıb önə keçirən bir imana malikdir.
Necə bİr qədər (tale) anlayışına malİkdİr?
- Hər şeyin bir qədər ilə yaradıldığını.
- Doğumdan ölümə qədər hər hadisəni Allah`ın xüsusi olaraq planladığını.
- Hər hadisənin ancaq Allah`ın təqdir etdiyi zamanda reallaşacağını,
- Allah`a qarşı qəlbən tam güvənərək bağlanmalı olduğunu.
- Könüldən boyun əyməyin məqbul olduğunu.
- Allah`ın bütün zamanları bir an içində gördüyünü.
- Yalnız Allah`a təslim olmanın lazımlılığını.
- Nə edirsə-etsin, nəticəni Allah`ın təyin edəcəyini.
- Allah`a tam bir təslimiyyət göstərdiyi təqdirdə əsla qəmgin olmayacağını.
- Allah`ın yaratdığı hər görüntüdən razı olmalı olduğunu bilər.
- Başına gələn hər şeyin Allah`dan olduğunu bildiyi üçün:
-həyəcana qapılmaz.
-kədər və ya çətinliyə düşməz.
-çaxnaşmaya qapılmaz.
-ümidsizliyə düşməz.
-çətinlik və əsəb keçirməz.
-narahat olmaz.
-qəzəblənməz.
-"Kaş ki", - deməz.
-ani və həddindən artıq reaksiyalar verməz.
-ölüm qarşısında kədərlənməz.
-əlindən gedənə və başına gələnə kədərlənməz.
Hansı düşüncəyə və nə cür ağıla malİkdİr?
- Quranı gərəyi kimi, yaxşıca düşünən.
- Hər şeyi Quran məntiqi ilə qiymətləndirən.
- Hər şeyi müsbət düşünən.
- Vicdanın istiqamətləndirdiyi şəkildə hərəkət edən.
- Hər şeyi qədərdə (taledə) Allah`ın təqdir etdiyi şəkildə meydana gəldiyini bilərək düşünən.
- Hər hadisənin ardında gizlənən xeyir və hikməti görməyə çalışan.
- Ayaq üstə, oturarkən, yatarkən, hər an daim Allah`ı düşünən.
- Allah`ın varlığını və yaratmasındakı sənətini dərindən düşünən.
- Allah`ın diqqət çəkdiyi mövzuları və iman həqiqətlərini araşdırıb, düşünən.
- Suallarının cavablarını yalnız Qurandan tapan.
- Axsamalar qarşısında həlli həmişə Quranda axtaran.
- Daim dinin lehinə düşünən.
- Vəsvəsə gəldiyində şeytandan olduğunu düşünüb Allah`a sığınan.
- Möminlər haqqında hüsnü-zənlə düşünən.
- Başqalarının ehtiyaclarını düşünə bilən.
- Təcili işləri təsbit edib onlara üstünlük verə bilən.
- Haqq ilə batil arasında Qurana uyğun müqayisə edə bilən.
- Təmiz bir ağıl ilə düşünə bilən.
- Öz yaradılışını düşünən.
- Qiyaməti düşünən.
- Hesab gününü düşünən.
- Cənnəti və xüsusilə də cəhənnəmi düşünüb öyüd alan.
- Özünə verilən öyüdləri yaxşıca düşünən.
- Öz nəfsini hesaba çəkə bilən ağıl və düşüncəyə malikdir.
Hansı sevgİ anlayışına malİkdİr?
- Allah`ı hər kəsdən və hər şeydən çox sevər,
- Peyğəmbərimizə (s.ə.v) duyduğu sevgi bütün inananlara duyduğu sevgidən üstündür.
- Möminlərə olan sevgisi Allah`ın rizasına əsaslanan bir sevgidir.
- Ən çox sevdiyi insanlar Allah`ın rizasını qazanmağa ən çox səy göstərən, ən təqvalı olduğunu ümid etdiyi şəxslərdir.
- Dünya həyatının bəzəklərinə şiddətlə sevgi hiss etməz.
- İşlədiyi xeyirlərin əvəzində Allah`ın sevgisindən başqa heç bir mükafat istəməz.
- Allah`a və elçisinə qarşı baş qaldıranlara qarşı əsla sevgi duymaz.
- Bir şeyə qarşı duyduğu sevgi və ehtiyac o mövzuda fədakarlıq göstərməsinə mane olmaz.
Necə və nə haqda danışar?
- Allah`ı ən gözəl adları ilə təsbih edər.
- Sözün ən gözəlini söyləyər.
- Gələcəkdə olacaq bir hadisə üçün hər zaman "Allah diləsə" mənasındakı "inşaAllah" sözündən istifadə edər.
- Allah`ın sənətini əks etdirən hər gözəlliyi gördüyündə: "maşaAllah", - deyərək Allah`ın şanını ucaldar.
- Allah`ın məmnun olacağını ümid etdiyi sözü söyləyər.
- Danışıqlarında ayələri xatırladaraq danışar.
- Hikmətli danışar.
- Qısa, mənalı və aydın danışar.
- Boş və faydasız söhbətlər etməz.
- Ehtiyaca uyğun danışar.
- Yalan söz söyləməz.
- Ana və atasına qarşı "uf" belə deməyəcək qədər hörmətli danışar.
- Yumşaq söz söyləyər.
- Danışığı ilə qarşı tərəfə etibarlı olduğunu hiss etdirər.
- Bacardığı qədər səmimi, sadə, içindən gəldiyi kimi danışar.
- Gizli söhbətlərdən çəkinər.
- Söylədiyi sözün nə məna verəcəyini bilərək və yaxşı düşünərək danışar.
- Öyüd verərək danışar.
- Bir evə girdiyində əvvəl Quranda ifadə edildiyi kimi "salam" sözünü söyləyər.
- Cahillərlə qarşılaşdığında onlarla cəhalətlə danışmaz, "Salam", - deyərək keçər.
- Böhtan atmaz.
- Və bu cür söhbətlərə qatılmayıb şərəflə keçər.
- Yaxşı və gözəl rəftarları təşviq edəcək və pis davranışlardan çəkindirəcək şəkildə danışar.
- Səsində orta yol tutar, qışqıraraq danışmaz.
- Ağzından çıxan hər sözdən məsul olduğunu bilər.
- Boş və gərəksiz məqsədlər üçün and içməz.
- Danışığında heç kimi ayıblayıb, pisləməz.
- Dedi-qodu etməz.
- Vicdanı hərəkətə keçirəcək təsirli sözlər söyləyər.
Necə və nələrə dua edər?
- Hər şeydə Allah`a yönələrək.
- Yalnız Allah`a dua edərək və yalnız Ondan kömək diləyərək.
- Allah`ın hər duaya cavab verdiyini bilərək.
- Allah`ın ona şah damarından daha yaxın olduğunu və hər düşündüyünü anında eşitdiyini bilərək.
- Allah`ı ən gözəl adları ilə təsbih edərək və bu adlarının mənalarını dərin-dərin düşünərək.
- Dua edərkən Allah`dan istəyinə sərhəd qoymayaraq.
- Duanın bir şəkli olmadığını, Allah`ın rizasını qazanmaq üçün edilən hər hərəkətin bir dua olduğunu bilərək.
- Dua etmək üçün xüsusi bir məkan və yerə gərək olmadığını, hər zaman, hər yerdə dua edə biləcəyini bilərək.
- Allah`a qarşı ola biləcək ən hörmətli şəkildə dua edər.
- Yalnız çətinlik və ehtiyac içində olarkən deyil, bolluq və nemət içərisində olarkən də dua edər.
- Dualarından sonra verilən nemətlərə nankorluq etməz.
- Duası səmimi və içdəndir.
- Allah`a yalvara-yalvara, için-için dua edər.
- Nümayiş üçün dua etməz.
- Qorxu və ümidlə dua edər.
- Özü üçün olduğu qədər, hətta özündən daha çox peyğəmbərlər və digər möminlər üçün də dua edər.
- Möminlərin sağlamlığı, təhlükəsizliyi, rahatlığı, zənginliyi və gücü üçün dua edər.
- Allah`a yaxınlaşmaq, müvəffəqiyyətli olmaq, din əxlaqını ən yaxşı şəkildə yaşaya bilmək və gözəl əxlaqda səbir göstərə bilmək üçün dua edər.
- Dünyada və axirətdə Allah`ın ən gözəlini verməsi, nemətlərini artırması üçün dua edər.
- Heç kimin möminlərə zərər verə bilməməsi üçün dua edər.
- Düşmənlərinin xor və alçaq qılınmaları və etdiklərinin əvəzini görmələri üçün dua edər.
- Quranda yer verilən peyğəmbər dualarını özünə nümunə götürər.
- Dualarının sonunda: “Həmd olsun aləmlərin Rəbbi Allah`a!” (Yunis surəsi, 10) - deyərək Allah`ı təsbih edər.
NƏTİCƏ
Kitabın əvvəlindən bu yana yalnız "iman etdik" deməyin, ya da din əxlaqına bir ucundan ibadət etməyin kifayət etməyəcəyini, Allah`ın məqbul gördüyü modelin yarışıb önə keçmək, təqva sahibi möminlərə nümunə olmaq, hər an üstün bir əxlaq göstərmək olduğunu izah etməyə çalışdıq. Möminləri Allah`dan gücləri yetdiyi qədər qorxmağa, özlərini əsla yetərli görməməyə və hər an Allah rizasını axtarmağa, vicdanlarından son həddə qədər istifadə etməyə çağırdıq.
Ancaq burada əhəmiyyətli olan bir mövzu yenə vardır. Kamil iman sahibi olmaq uzun sürən səy nəticəsində əldə ediləcək bir şey deyil. Allah bir ayədə "Səni ən asan olana müvəffəq edərik" (Əla surəsi, 8) şəklində bildirmişdir. İnsan kamil mənada bir imana qısa bir müddətdə çata bilər. O günə qədər necə həyat sürməyindən asılı olmayaraq, bu bir anlıq qərarı ilə həyatının qalan hissəsini Allah`ın məmnun olacağı şəkildə keçirə bilər. Dinin təqdim etdiyi gözəl əxlaqı nöqsansız şəkildə yaşaya bilər.
Bütün bunları açıq şəkildə ifadə etdikdən sonra indi də hər kəsi bu mövzuda tələsik davranmağa və təxirə salmamağa çağırırıq. Çünki insana verilən müddət qısadır. İnsan bu dünyada, bəlkə, bir göz qırpımında və ya gündüzün ancaq bir saatı qədər bir müddət həyat sürəcək. Bu vəziyyətdə ona verilən bu məhdud müddət ərzində zamanla yarışmalı və gözəl davranışlar göstərməyə çalışmalı, kamil imanı yaşamağa tələsməlidir. Allah bu müddətin sonunda təqvada davamlılıq göstərən, yarışıb önə keçən, Özünə yaxınlaşmaqda tələsən qullarına cənnəti vəd etmişdir. Orada onlar peyğəmbərlər, sadiqlər, şəhidlər və salehlərlə birlikdə olacaqlar və hər şeydən əhəmiyyətlisi, Rəbbimizə qovuşacaqlar. Allah orada onlara bir də salam olduğunu müjdələyir ki, möminlər üçün bu, ən gözəl mükafatlardan biridir:
Həqiqətən də, cənnət əhli həmin gün nemətlər içində kef çəkəcək.
Onlar zövcələri ilə birlikdə kölgəliklərdə taxtlara söykənəcəklər.
Orada onlar üçün meyvələr və istədikləri hər şey vardır.
Üstəlik, rəhmli Rəbb (onlara): “Salam”, - deyəcək.
(Yasin surəsi, 55-58)
Allah`a və Elçisinə itaət edənlər Allah`ın onlara nemət olaraq bəxş etdiyi peyğəmbərlərlə, sidq ürəkdən inananlarla, şəhidlərlə və əməlisalehlərlə birlikdə olacaqlar. Onlar necə də gözəl dostlardır. Bu lütf Allah`dandır. Bilən olaraq Allah kifayət edər.
(Nisa surəsi, 69-70)
Gəlin siz də bu mükafatı əldə etmək, Allah`ın rizasını qazanmaq və cənnətlərdə peyğəmbərlərlə və kamil iman sahibi möminlərlə yerləşmək üçün tələsin.
Kamil imanı ən gözəl şəkildə yaşayaraq bütün müsəlmanlara ayələrdə ifadə edildiyi kimi, təqvada öndər və nümunə olun. Allah Quranda qurtuluş tapmaq istəyən bütün insanları bu əxlaqı yaşamağa dəvət edir:
Onlara Rəbbinin ayələri xatırlandığı zaman o ayələrə qarşı kar və kor kimi davranmazlar.
Onlar deyərlər: “Ey Rəbbimiz! Bizə gözümüzün aydınlığı olan zövcələr və övladlar bəxş et və bizi müttəqilərə imam et!”
Onlar səbir etdiklərinə görə (cənnətdə olan) otaqla mükafatlandırılacaq, orada xeyir-dua ilə, salamla qarşılanacaqlar.
Onlar orada əbədi qalacaqlar. O, nə gözəl məskən, necə də gözəl iqamətgahdır!
(Furqan surəsi, 73- 76)
